'Vrije' jeugdgevangenis Den Haag heeft moeizame start

De KVJJ is een nieuw concept en biedt volgens deskundigen een veelbelovend alternatief voor jeugddetentie: overdag kunnen jongeren tussen de 12 en 23 jaar zelfstandig naar school of naar hun werk. Tussen 22.00 en 7.00 uur gaat de deur op slot. Alleen jongeren die geschikt zijn voor de KVJJ kunnen geplaatst worden: ze hebben spijt betuigd, hebben een klein aandeel in een misdrijf gehad of kwamen voor het eerst in aanraking met politie en justitie. Bovendien zijn ze gemotiveerd om hun gedrag te veranderen. In Den Haag werken medewerkers van het Leger des Heils en hulpinstantie FamilySupporters samen met de jongeren om aan een plan voor hun toekomst te werken.

Tot nu toe zaten op het hoogtepunt vijf delinquenten in de opvang in Den Haag, terwijl er plek is voor acht jongeren. Regelmatig staat de KVJJ zelfs helemaal leeg. Ook op de andere vier locaties in het land is sprake van zware onderbezetting, blijkt uit cijfers die zijn opgevraagd door de onderzoeksredactie van debatcentrum De Balie in samenwerking met Omroep West. De gemiddelde bezetting van alle locaties ligt op slechts 30 procent, terwijl overal genoeg geld en personeel voor het initiatief is gereserveerd.

Intussen kampen de gewone jeugdgevangenissenmet overbelasting. Een jaar geleden trok de inspectie nog aan de bel. Door een toename van zware vergrijpen zitten jonge plegers langer vast dan een paar jaar geleden. Ook de gemiddelde leeftijd van de jeugddelinquenten daalt. De kwaliteit van hun behandeling raakte door de overbelasting in de gevangenissen in gevaar, concludeerde de inspectie toen.

Tijdens de pilotperiode van 2016 tot en met 2020 onderzocht de Academische werkplaats Risicojeugd (AWRJ) het concept van de KVJJ's. 'De doelen werden behaald: jongeren bleven naar school gaan, kregen hulpverlening en onderhielden goed contact met hun ouders', vertelt directeur Eva Mulder. 'Het is echt een gemiste kans dat jongeren, nu de pilotperiode voorbij is, niet meer geplaatst worden. We weten dat dit concept helpt om delictgedrag in de toekomst te voorkomen.'

Niet de rechter bepaalt waar een jongere zijn of haar straf uitzit, maar een speciale afdeling van het ministerie van Justitie en Veiligheid: Divisie Individuele Zaken (DIZ). Thimo van der Pol, onderzoeker en hoofd van de forensische jeugdafdeling bij GGZ-instelling Arkin, liet in NRC optekenen dat de KVJJ’s leeg zouden staan omdat DIZ de jongeren vaker dan nodig doorstuurt naar een jeugdgevangenis.

Het ministerie herkent zich niet in die conclusie, maar geeft wel toe dat de voorwaarden die zij hanteert voor plaatsing in een KVJJ in sommige gevallen te scherp zijn. 'Uit ons onderzoek blijkt juist dat de partijen die de jongeren écht spreken de beste inschatting kunnen maken of een delinquent geschikt is voor een KVJJ, zoals de Raad voor de Kinderbescherming, het Openbaar Ministerie en de rechter', zegt onderzoeker Mulder. 'Het ministerie zou meer gewicht mogen geven aan het oordeel van die partijen.'

'DIZ oordeelt vaak dat een plaatsing in een kleinschalige voorziening onveilige situaties kan opleveren. Dat betreuren wij', laat een woordvoerder van de Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) weten. De RvdK adviseert de rechter en het Openbaar Ministerie over de best passende straf voor de jongere in kwestie en pleit voor de kleinschalige voorzieningen.

'Er zou meer gekeken moeten worden naar wat het beste aansluit bij de jongere en welke straf ervoor zorgt dat jongeren niet verder afglijden in het criminele circuit. Het ministerie oordeelt vanuit een veiligheidsoogpunt, maar wij kijken meer met een pedagogische bril naar de jongeren. Door de KVJJ kunnen zij contact blijven houden met hun netwerk en hun dagelijkse leven, zoals schoolgang of werk voortzetten. Dat zijn allemaal grote voordelen als je kijkt naar de ontwikkeling van een kind en het verminderen van de kans op terugval in crimineel gedrag. Wij vinden daarom dat detentie bij deze jongeren zoveel mogelijk voorkomen moet worden.'

Bastiaan de Bruijn, voorzitter van de Haagse Vereniging van Jeugdrechtadvocaten (HVJA), herkent de risico's van de reguliere detentie en is daarom hoopvol over het alternatief. 'Zeker de jongeren die nog naar school gaan of een baantje hebben haal je helemaal uit de samenleving als je ze in de jeugddetentie opsluit. Ze lopen daar ook de kans op verharding. Als het maatschappelijk kader nog aanwezig is bij de jongeren, wil je dat zoveel mogelijk behouden.'

'Het initiatief heeft nog een aanzwelling nodig', concludeert De Bruijn. 'Dit is een nieuw concept, dus dat heeft tijd nodig om te landen in de rechtspraak. De KVJJ's zijn druk bezig om zichzelf op de kaart te zetten bij instanties die het Openbaar Ministerie adviseren over de gepaste strafmaatregel voor jonge delinquenten.'