'Ze is begaafd doch van zeer eigenzinnige natuur', wie was kunstenares Suze Robertson?

Suze Robertson, Lezend meisje, circa 1898
Suze Robertson, Lezend meisje, circa 1898 © Museum Panorama Mesdag
DEN HAAG - Bij haar uitvaart werd gezegd: 'Ze was voor het schilderen geboren'. We hebben het over Suze Robertson (1855-1922), een eigenzinnige, toegewijde en moderne Haagse kunstenares die zeker 1400 schilderijen en tekeningen maakte. Kunsthistoricus Kees van der Geer zag een werk van haar in het Kunstmuseum hangen en was meteen diep onder de indruk. Twaalf jaar was hij bezig met onderzoek, wat resulteerde in een tentoonstelling in Museum Panorama Mesdag met bijbehorende monografie en een documentaire, die TV West zondag uitzendt.
'Haar kleurgebruik en lijnvoering in zowel olieverf als tekeningen zijn super. Zij was in haar tijd een grote vernieuwer. Toen ik ontdekte hoe weinig er over haar gepubliceerd was, was ik verbaasd. Zij verdiende meer.' Kees van der Geer klinkt gepassioneerd als hij over Suze Robertson vertelt. Doordat hij uitgebreid in het privéarchief van Suze Robertson mocht kijken, zijn er veel van haar brieven boven water gekomen, en daarmee een goed beeld van wie ze was. Het is alsof de kunstenares je rechtstreeks toespreekt, een vrouw die haar eigen pad bewandelt en haar eigen keuzes maakt.
Portret Suze Robertson
Portret Suze Robertson © C. Vermeulen
'Hoe menigmaal heeft een kunsthandelaar mij niet gezegd, 'Ja als u wat mooiere gezichten maakte, of als u schilderde zoals als die en die.' Dan was altijd mijn antwoord: 'Wilt u het niet hebben? Goed, anders moet u het maar nemen zoals ik het maak'. En dan namen ze het niet. Ik schilderde geen lieve 'gezichies'. Hield mij buiten wisselende kunstbegrippen en andere invloeden, waardoor ik er dus massa's tegen me heb gehad. Maar ik troost me er mee dat het beter is om te worden bestreden dan genegeerd.'

Niet zonder slag of stoot

De Haagse Suze Robertson komt in 1855 als jongste uit een gezin van negen ter wereld. Haar vader is houthandelaar op de Toussaintkade. Als ze twee is, overlijdt haar moeder. Een tante neemt de opvoeding ter hand en ze gaat naar een kostschool in Wassenaar. Daar wordt haar aanleg voor tekenen ontdekt. De Haagsche Academie der Beeldende Kunsten laat in die tijd net vrouwen toe en Suze meldt zich aan voor de lerarenopleiding.
Als ze met de opleiding klaar is, wil ze graag kunstenares worden, maar dat is geen goedkope aangelegenheid. het startkapitaal hiervoor moet ze zelf verdienen. Ze kiest ervoor om als 20-jarige eerst lerares te worden en tegelijkertijd opleidingen te blijven volgen. Dat gaat niet zonder slag of stoot.

Schande van gesproken

In Rotterdam vervolgt ze aan de academie haar opleiding. Ze wordt alleen niet toegelaten tot de lessen schilderen van het naakte lichaam. Deze zijn essentieel om goed te leren menselijke lichamen te schilderen. Suze Robertson neemt er geen genoegen mee. Ze schrijft daarover: Ja dat is toen een heel ding geweest. Ik heb er net zo lang op aangedrongen tot ik ook toegelaten werd tot de naaktklassen. Omdat ik te oud was om als leerling ingeschreven te staan was ik lid (van de academie, red.) geworden. En dan heb je volgens het reglement recht om alle lessen bij te wonen. Maar dat werd voor mij nooit door dames gedaan. En zelfs in het plaatselijke blad werd er schande van gesprongen. Een jonge vrouw die schilderde naar naakt model.
Het laat zien hoe gedreven de Haagse kunstenares is en dat ze er voor wedijvert dat ze als vrouw dezelfde kansen krijgt als haar mannelijke medestudenten. De heren dachten soms anders over haar gedrag. 'Ze is begaafd doch van zeer eigenzinnige natuur', zei de directeur van de Amsterdamse academie over haar.

'Roekeloos en lichtzinnig'

Als Robertson 27 is stopt ze met haar baan als lerares en begint ze in Den Haag aan haar carrière als kunstenares. Ook daar moet ze voor knokken, kennissen en familieleden vinden dit roekeloos en lichtzinnig. Ze wordt lid van kunstenaarsvereniging Pulchri en raakt bevriend met mede-kunstenares Sientje Mesdag- van Houten en haar man Hendrik Willem Mesdag. De twee verzamelen ook haar werk en nemen dit in hun collectie op.
Suze Robertson groeit uit tot een zeer gewaardeerd kunstenares die in binnen- en buitenland tot zelfs Barcelona en Buenos Aires aan toe exposeert. 'In haar werk zie je duidelijk de stap op weg naar het expressionisme', legt gastconservator Suzanne Veldink uit. Toch raakt ze na haar dood snel in de vergeethoek. Ze heeft krachtig geschilderd, tijdloos werk gemaakt, heel vooruitstrevend en wat totaal niet paste bij wat men rond 1900 van een vrouw verwachtte, namelijk fijngepenseelde bloemstillevens. In de ogen van met name mannelijke kunstcritici die haar werk bespraken, paste Robertson in geen enkel hokje.

Vooroordelen over het werk van Robertson

Er bestaan nogal wat vooroordelen over het werk van Robertson, legt Veldink uit. 'Het zou donker, somber en ‘mannelijk’ zijn. De kunstenares had inderdaad een voorliefde voor de kleur zwart, maar wie beter kijkt ziet dat haar zwarte verf rijk is aan gele, rode en blauwe accenten. En haar werkende vrouwen in karige interieurs zijn niet somber, maar verdiept in hun eigen, innerlijke wereld. Er gaat van hen een grote verstilling uit.'
Een vergelijk dringt zich op met de stijl van Vincent van Gogh. Hoewel de twee elkaar nooit hebben ontmoet zie je overeenkomsten in hun werk. Kan je Robertson de vrouwelijke Van Gogh noemen, of is Vincent van Gogh de mannelijke Suze Robertson?'
Op zondag 15 januari zendt TV West de documentaire over Suze Robertson uit: Beter bestreden dan genegeerd. Uitzending vanaf 17.00 uur, herhaling ieder uur.