Schaamte kan armoede juist verergeren: wat doe je ertegen?
REGIO - Nu steeds meer mensen in de financiële problemen komen door de stijgende inflatie, zien voedselbanken veel schaamtegevoelens voorbijkomen. Dat terwijl die schaamte juist leidt tot nog meer geldproblemen, ziet psycholoog Marjon Bohré uit Rijswijk. Volgens haar is het belangrijk dat mensen erover praten. 'Iedereen heeft wel eens hulp nodig. Het is belangrijk om te weten dat deze situatie niet aan jou ligt en dat je nooit alleen staat.'
Weggeefwinkels en voedselbanken merken dat er veel schaamte gepaard gaat bij het aanmelden voor deze voorzieningen. Ook zien ze dat mensen liever niet gezien worden, ze vertrekken veelal snel uit schaamte.
'Schaamte is een enorm belangrijk thema, zeker nu steeds meer mensen in armoede terecht gaan komen. Het is enorm pijnlijk en het maakt het gebrek aan geld en de zorgen daarover vaak nog groter', vertelt psycholoog Marjon Bohré.
Schaamte verergert armoede
Uit onderzoek van de Universiteit Tilburg blijkt dat schaamte grote gevolgen kan hebben voor mensen die in armoede leven. Het zou zorgen voor eenzaamheid en een drastische vermindering van sociaal contact. Het zou volgens datzelfde onderzoek ook armoede in stand houden en zelfs verergeren.
Bohré onderschrijft dat. 'Schaamte is vooral een angst voor het ontbreken van verbindingen. In de basis gaat het om het gevoel dat je ergens niet bij mag horen, omdat er iets mis is met jou. Je krijgt het gevoel dat je uit de groep wordt gegooid, dat maakt het een van de moeilijkste emoties en een van de emoties waar we het minst over praten.'
Acuut gevaar
Schaamte doet volgens Bohré nogal veel met de hersenen. Het gevoel triggert namelijk de amygdala, een amandelvormig gebied in je hersenen. Die amygdala werkt eigenlijk als een soort alarm dat aangeeft of je wel of niet in gevaar bent. 'In feite is het een heel fijn systeem. Het zorgt ervoor dat we acuut gevaar kunnen signaleren zoals bijvoorbeeld een snel naderende tram of auto op straat.'
Bij schaamte gaat diezelfde angst aan. 'Dat komt door de angst dat we buiten de "normale" groep vallen, en mensen zijn nu eenmaal groepsdieren. We willen bij de groep blijven horen en zijn enorm bang om buiten de norm te vallen en daardoor buitengesloten te worden.' Het verklaart volgens haar dan ook de angst en schaamte die mensen voelen als ze naar de voedselbank of de weggeefwinkel gaan. 'Mensen denken dan toch snel, ik wil niet bij die kwetsbare groep mensen horen.'
Normaliseren hard nodig
Wanneer er sprake van schaamte is, zorgt dat gevoel van acuut gevaar ervoor dat je moeilijker op de lange termijn kan nadenken. 'Dat kost veel cognitieve energie, je kan dan minder makkelijk de juiste keuzes maken op zo'n moment. Je bent op de korte termijn vooral bezig met overleven in het moment, niet met de toekomst. Je vraagt daarom minder makkelijk om hulp, ook omdat het lastiger is te omschrijven welke hulp je nodig hebt voor de langere termijn.'
Daarom is verbinding juist hard nodig volgens de psycholoog. Dat is de manier waarop je van schaamte af komt. 'Die schaamte komt vanuit het gevoel dat er iets mis is met je, maar dat is niet zo. Heel veel mensen hebben last van de stijgende prijzen. Het is dus niet heel gek om hulp te vragen. En bovendien: iedereen heeft wel eens hulp nodig. Of het nu op werk is, of in een moeilijke financiële situatie. Dat zullen we moeten normaliseren.'
'Maak geen slachtoffer van mensen'
Het is daarom belangrijk dat mensen zich 'normaal voelen'. 'Maak geen slachtoffer van mensen die het moeilijk hebben. Vraag vooral wat iemand nodig heeft en zorg ervoor dat ze zelf keuzes kunnen blijven maken. Op die manier kan je die schaamte verminderen en verkleinen.'