Wanneer wordt donatie corrupt? Lijkt centrale vraag in zaak-De Mos

Hoewel regiezittingen vooral zijn bedoeld als voorbereiding, is maandagochtend nog een stukje duidelijker geworden wat men kan verwachten van de strafzaak tegen oud-wethouders Richard de Mos en Rachid Guernaoui, vijf ondernemers en een voormalig raadslid. De 'Haagse corruptiezaak', wordt het proces vaak genoemd. Maar nu de zaak grotendeels om donaties blijkt te draaien, wekt het antwoord op de schuldvraag waarschijnlijk ook interesse bij lokale partijen elders.

Het achttal wordt verdacht van deelname aan een criminele organisatie, een juridische parapluterm waaronder meerdere misdrijven kunnen vallen. De voornaamste verdenking is dat de politici geld hebben aangenomen van de ondernemers, ruim 110.000 euro in totaal, in ruil voor een voorkeursbehandeling.

‘Niemand ontkent dat er geld is gedoneerd’, constateert de rechtbankvoorzitter maandagochtend aan het einde van de tweede zitting. Tijdens de eerste zitting, op vrijdag, was onder meer Richard de Mos gedagvaard. Deze maandag is het de beurt aan horecaondernemer Atilla Akyol, oud-raadslid Nino Davituliani en projectontwikkelaars Edwin Jansen en Michel Zaadhof.

Jansen en Zaadhof vertellen hoe zij in 2017 vanuit hun bedrijf 11.000 euro overmaakten aan Hart voor Den Haag/Groep de Mos, voor een campagnefilmpje en een website. Dat deden ze 'met veel plezier', omdat ze partijleider De Mos 'een goede vent' vonden met een 'frisse blik' op de lokale politiek. 'Daarvoor ging ik niet eens stemmen', zegt Jansen.

Akyol verhaalt hoe hij De Mos ontmoette in 2014, toen zijn partij net was opgericht. De twee konden zowel persoonlijk als op politiek gebied goed met elkaar overweg en Akyol besloot om lijstduwer te worden voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2018, plus zo'n 50.000 euro te doneren. 'Omdat ik hart heb voor Den Haag.' Akyol was open over zijn donaties. Op zijn zalencentrum, Opera, hing een meters groot spandoek voor de partij.

Nu, drie jaar na een inval in hun woningen, moeten de ondernemers zich voor die donaties verantwoorden in de rechtbank. Akyol zegt dat hij zijn zalencentrum noodgedwongen heeft moeten verkopen. Terwijl doneren legaal is, zeggen de verdachten en hun advocaten haast in koor. 'Elke partij ontvangt donaties. Dan zouden heel veel Nederlanders zich nu zorgen moeten maken om vervolging.'

Maar er is een wezenlijk verschil met andere partijen, zegt het Openbaar Ministerie. Na de donaties zouden de ondernemers een voorkeursbehandeling hebben ontvangen. Een 'kantelpunt', aldus de officier van justitie, waren de gemeenteraadsverkiezingen van 2018. Na de verkiezingswinst van Hart voor Den Haag traden Jansen en Zaadhof bijvoorbeeld toe tot de klankbordgroep die De Mos en Guernaoui adviseerde bij de coalitieonderhandelingen. In die rol zouden zij hun eigen belangen hebben doorgedrukt. Dit is een van de 'sterke aanwijzingen' die het OM zegt te hebben voor planmatige corruptie.

De keuze voor de woorden 'sterke aanwijzingen' kon vrijdag al op kritiek rekenen, maar op maandag nog meer. Dat het OM de rechtbank verzoekt om duidelijkheid te scheppen in wat wel en niet mag qua donaties, is voer voor de verdediging om te spreken van een gebrek aan bewijs. De advocaat van Atilla Akyol, Arthur van der Biezen, spreekt van een 'fishing expedition', waarbij de rechtbank door het OM op pad wordt gestuurd en maar moet kijken wat ze vangen. Tegen de voorzitter zegt hij: 'U wordt geacht om te bepalen hoe er politiek gedoneerd mag worden in Nederland. Laat u hier niet voor gebruiken. Blaas de zaak af.'

Judith de Boer, advocaat van Jansen en Zaadhof, rekende er lang op dat de zaak tegen haar cliënten geseponeerd zou worden, 'omdat er zo weinig bewijs is'. De Boer stelt dat het OM verkeerde aannames maakt over hun donaties. 'Omdat zij ook in professioneel opzicht in contact staan met de gemeente. Het OM probeert dit te koppelen aan de donaties. Maar er zijn niet eens sterke aanwijzingen dat zij invloed hebben willen kopen.'

Hetzelfde geldt voor de verdenkingen aan het adres van Nino Davituliani, zegt haar advocaat Hendrik Sytema. Het onderzoek is begonnen na een gerucht dat er via Davituliani horecavergunningen te koop waren op het stadhuis. 'Terwijl ieder weldenkend mens weet dat het onmogelijk is om vergunningen te kopen. Dat moet eerst langs het halve stadhuis', aldus Sytema.

De Rijksrecherche is hier te snel bovenop gesprongen, zegt Sytema: 'Voordat de tip op waarde is geschat, zijn binnen no time ongebruikelijk zware opsporingsmiddelen ingezet.' Zo werd Davituliani bijna direct afgeluisterd in het stadhuis. Volgens Sytema is er nooit enig bewijs gevonden dat Davituliani iets heeft misdaan, maar wordt er van alles bij elkaar geveegd onder de term criminele organisatie: 'Het duizenddingendoekje van de officier van justitie.'

In reactie op de advocaten zegt de officier van justitie dat doneren inderdaad mag. 'Maar in dit geval werd er iets voor teruggedaan. Precies de ondernemers die Groep de Mos groot hadden gemaakt, werden er beter van.' Aanwijzingen of bewijzen voor die tegenprestaties moet het OM presenteren in januari, als de daadwerkelijke strafzaak plaatsvindt.

Of er sprake was van een tegenprestatie - en dus corruptie - is volgens de voorzitter dan ook een grote vraag die boven de rest van deze zaak hangt. En gezien er nauwelijks landelijke regels bestaan voor donaties aan lokale partijen, zal het antwoord mogelijk ook gevolgen hebben voor politieke donatiezoekers buiten Den Haag.

Dat is voor de rechtbank geen reden om, zoals Van der Biezen verzoekt, de zaak af te blazen. Maar om het oordeel niet te baseren op de foute aannames over de logica van de gemeentepolitiek, wordt overwogen om een aantal deskundigen op te roepen als getuige. Daarover besluit de rechtbank in de komende periode. Eén ding is bij die beslissing heilig: meer getuigen mogen niet leiden tot nog meer vertraging.