Mooi, kwetsbaar, onbetaalbaar: hierom is kunst het doelwit van klimaatactivisten

Klimaatactivisten in het Mauritshuis bij 'Meisje met de parel'
Klimaatactivisten in het Mauritshuis bij 'Meisje met de parel' © Twitter
DEN HAAG - Ineens plakte een Belgische milieuactivist zijn kale hoofd tegen het voorhoofd van Vermeers beroemde 'Meisje met de parel'. De actie op donderdagmiddag in het Haagse Mauritshuis is onderdeel van een bijna beeldenstorm van klimaatactivisten op de beroemdste kunstwerken ter wereld. Wat willen ze en waarom is kunst het doelwit van deze acties?
De tomatensaus waarmee de actievoerders donderdagmiddag het 'Meisje met de parel' wilden besmeuren, leek voornamelijk op henzelf terecht te komen. En hetzelfde lijkt te gebeuren met de aandacht: die gaat naar de actie en niet naar het onderwerp waar ze aandacht voor vragen, het klimaat.
Kunstliefhebbers, museumdirecteuren, de publieke opinie, veel mensen spreken schande van de extreme acties bij de beroemde schilderijen, waaronder dus een van de beroemdste inwoners van Den Haag: 'Meisje met de parel'. In een online peiling van Omroep West geeft 85 procent aan dat klimaatactivisten moeten stoppen met de acties in musea. Toch lijken de activisten tevreden met de ophef en aandacht, want de actie wordt steeds herhaald, in een ander museum, met een ander kunstwerk. Waarom is kunst de klos bij deze acties voor het klimaat?

Mooi, kwetsbaar, onbetaalbaar

Wat heeft 'Meisje met de parel' te maken met klimaatverandering? Niets. Al geven de klimaatactivisten zelf wel een diepere betekenis aan de aanval op kunst. Ze maken een vergelijking tussen de eeuwenoude, beroemde schilderijen en de aarde zelf: allebei zijn ze mooi, kwetsbaar en onbetaalbaar. Een van de activisten in het Mauritshuis roept: 'Hoe voelt het als je iets moois en onbetaalbaars voor je ogen verwoest ziet worden? Word je woedend? Goed! Waar is datzelfde gevoel wanneer je de planeet verwoest ziet worden?'
Archieffoto van het Meisje met de parel in het Mauritshuis
Archieffoto van het Meisje met de parel in het Mauritshuis © ANP
Wanneer je die vergelijking van mooi, kwetsbaar en onbetaalbaar doortrekt, is de manier waarop zij met de kunstwerken omgaan door ze te besmeuren en te beplakken, volgens de activisten te vergelijken met hoe de mensheid omgaat met de aarde. Directeur Martine Gosselink van het Mauritshuis zei in Nieuwsuur dat ze die parallel met mooi, kwetsbaar en onbetaalbaar wel ziet. Daar zet ze tegenover: 'Kunst is weerloos en kan zich niet verdedigen', om daarna te verzuchten, 'dat kan het klimaat ook niet, maar daar kunnen we nog wel iets aan doen.' Daarmee lijkt ze, waarschijnlijk onbedoeld, de redenatie van de actievoerders te onderschrijven, want dat is precies wat ze willen.

Waarom zo extreem?

Veel mensen vinden het aanvallen van kwetsbaar cultureel erfgoed een hele extreme manier van actie voeren. De klimaatactivisten erkennen dat. Zo zegt activist Rozemarijn van 't Einde in Op1: 'Het zijn extreme acties, maar de situatie is ook extreem.' En wanneer aan de talkshowtafel de vergelijking wordt gemaakt met Forum voor Democratie en dat ze uit zijn op 'ophef', ontkent ze niet dat het daarom te doen is: ophef en aandacht.
Activist Jelle de Graaf, de man die zich op de tafel vastplakte bij talkshow Jinek, erkent in die uitzending dat aanvallen op kunst meer publiciteit opleveren dan een blokkade bij een kolencentrale. 'Als de disruptie de sociale mores doorbreekt, roept dat een veel heftigere reactie op.'
Het 'Meisje met de parel' van Johannes Vermeer hangt sinds vrijdagmiddag half vier weer op zijn vaste plek in Het Mauritshuis. Het schilderij bleef onbeschadigd bij de actie van klimaatactivisten, omdat het achter glas zit. De lijst werd bij de actie wel licht beschadigd. De drie actievoerders die donderdag zijn aangehouden voor hun actie bij 'Meisje met de parel' blijven in ieder geval nog dit weekend vastzitten, laat het Openbaar Ministerie weten. Het onderzoek loopt nog, zo wordt er nog een schaderapport opgemaakt. Na het weekend wordt er een vervolgbeslissing genomen.
Om die aandacht - bijvoorbeeld in de media - te krijgen, bedenken klimaatactivisten dus steeds extremere acties. Het gevoel een roepende in de woestijn te zijn, omdat de besluiten die zij willen niet worden genomen, is daarvoor de voedingsbodem.
De acties bij de beroemde schilderijen doen daarom een beetje denken aan een Netflix-hit van 2021: Don't look up. Daarin dreigt de aarde te vergaan door een aanstormende komeet en de wetenschappers die ervoor willen waarschuwen, krijgen er bij de politiek en de media maar geen aandacht voor. Tenzij ze iets extreems doen.

Kan je er ook anders naar kijken?

Ja, dat kan, maar misschien moet je daar een anarchistisch theatermaker voor zijn als Abel van Gijlswijk. Hij reageerde in talkshow 'Khalid & Sophie' op het besmeuren van eeuwenoude kunstwerken: 'Die shit is ook vet oud, weet je wel. Ik vind het ook dom dat ze die shit überhaupt in van die klimaatgereguleerde dingen hangen. Die moeten ook gewoon kapot en verouderen, weet je. Het is eigenlijk wij die geobsedeerd zijn met onze angst voor de dood die zich uit in hoe wij die schilderijen behandelen.'