Kun je drillrappers weren van Snapchat of Telegram? 'Vrijheid van meningsuiting weegt zwaar'

De gemeente Den Haag worstelt sinds enkele jaren met heftige geweldsincidenten onder jongeren, waaronder steek- en schietpartijen. Online-ruzies en uitdagingen zouden het vertrekpunt vormen en verder escaleren tot confrontaties op straat. Regelmatig gaat het bij deze confrontaties om drillrappers uit verschillende wijken die de strijd met elkaar aangaan. Hart voor Den Haag pleit daarom voor het verkennen van mogelijkheden om drillrappers uit de online-sfeer te weren.

Sinds 2013 doet Cybersafety al onderzoek naar online-ordeverstoringen, naar aanleiding van het uit de hand gelopen evenement 'Project X' in Haren in 2012. Een middelbare scholier plaatste toen per ongeluk de uitnodiging voor haar huisfeestje op een openbare Facebookpagina, waarna duizenden relschoppers op de locatie afkwamen en vernielingen aanrichtten.

Burgemeesters zijn verantwoordelijk voor het voorkomen van ordeverstoringen, maar hebben geen bevoegdheid om preventief online in te grijpen. Daarom bekeek de onderzoeksgroep in opdracht van het Veiligheidsoverleg IJsselland welke juridische mogelijkheden er wél zijn bij online-ordeverstoringen, want ook in kleinere gemeenten zijn online aangejaagde ordeverstoringen inmiddels bekend terrein.

'Sinds het uitbreken van de coronapandemie in 2020 zijn er op steeds meer plekken rellen geweest die online werden aangejaagd', vertelt Willem Bantema, lector lokaal bestuur en digitalisering aan de NHL Stenden Hogeschool en projectleider van het onderzoek, aan Omroep West. 'Tegenwoordig gaat dat veel sneller dan bij Project X. Die rellen werden twee weken van tevoren op Facebook en Twitter aangekondigd. Tegenwoordig heb je grote groepen op Telegram en Snapchat waar snel op online-uitingen wordt gereageerd. Het is voor autoriteiten heel moeilijk om daar grip op te krijgen.'

De onderzoekers putten voor hun rapport inspiratie uit de APV, de Algemene Plaatselijke Verordening, waarin de gemeentelijke regels op het gebied van openbare orde en veiligheid staan. Zo mogen burgemeesters volgens de APV mensen die de openbare orde verstoren voor bepaalde tijd een verbod opleggen om op die locatie te komen.

Maar wanneer het aankomt op het online-domein is de APV niet geschikt, blijkt uit het onderzoek. 'Als we mensen verbieden om online bepaalde uitspraken te doen, zou de vrijheid van meningsuiting in het geding komen. Dat is een fundamenteel grondrecht dat alleen in hoge uitzondering geschonden mag worden. Via de APV mag dat niet.'

Wat zou dan wel werken? 'Mogelijk kan een online-gebiedsverbod expliciet worden opgenomen in de Gemeentewet, maar dan moet de wetgever in actie komen', zegt Bantema. Dilan Yesilgöz (VVD), de minister van Justitie en Veiligheid, zei eerder dit jaar juist dat het aan gemeenten is om te kijken of gemeentelijke regels mogelijkheden bieden.

Onlangs startte de gemeente Amsterdam met een proef naar online-gebiedsverboden, waaraan ook het Openbaar Ministerie en de politie meewerken. Ook de lokale partijen Leefbaar Rotterdam en Hart voor Den Haag willen het voorbeeld van Amsterdam volgen. Burgemeester Femke Halsema (GroenLinks) is reëel over het risico dat ze teruggefloten kunnen worden door de rechter of de Autoriteit Persoonsgegevens.

Bantema onderschrijft dat risico. 'We zeggen niet dat gemeenten geen experimenten kunnen doen, maar we hebben wel twijfels bij de juridische haalbaarheid ervan. We roepen gemeenten daarom op om hun voordeel te doen met ons onderzoek. Er zit een hoop denkwerk in van wetenschappers en praktijkmensen.'

Online-opruiing gaat volgens hem niet meer weg en zal steeds in nieuwe gedaanten terugkomen. 'Daar moet een antwoord op komen. Op basis van ons onderzoek ligt het meer voor de hand om vanuit Den Haag wetgeving te ontwikkelen om gemeenten verder te ondersteunen. Bijvoorbeeld door expliciete bevoegdheden toe te kennen aan burgemeesters. Daarnaast kunnen de mogelijkheden in het strafrecht en privaatrecht benut worden. Samenwerking is essentieel in de aanpak.'

En hoe kijken de onderzoekers naar de raadsvragen van Hart voor Den Haag om drillrappers een online gebiedsverbod op te leggen? Bantema: 'Ik vertel burgemeesters al langer dat je niet zomaar iemand van het internet kunt verwijderen. Het is een zwaar middel.'

Bovendien roept het ingewikkelde vragen op: hoe definieer je wie een drillrapper is? En niet alle drillrap is slecht en aan geweld gerelateerd. Hoe ga je handhaven? Moet ieder individu constant worden gemonitord? 'Ik snap dat er vanuit de gemeente de behoefte is om wat te doen aan buitensporig geweld dat gerelateerd is aan drillrap, maar juridisch is het lastig om alleen die groep aan te pakken.' Naast een discussie binnen de landelijke politiek pleit Bantema ook voor een brede maatschappelijke discussie over dit onderwerp. 'Dit gaat ons allemaal aan.'