Hoogleraar als deskundige in zaak-De Mos: 'Geen regels voor financiering lokale partijen'

De Mos tijdens een campagnerally in aanloop naar de verkiezingen in 2022
De Mos tijdens een campagnerally in aanloop naar de verkiezingen in 2022 © ANP
DEN HAAG - Voor lokale partijen bestaan vrijwel geen regels, dus ook niet op het gebied van financiën. Dat gaat wellicht binnen afzienbare termijn veranderen. Maar tot die tijd mogen ze bijna alles zelf bepalen, zoals de regels die ze hanteren voor giften en sponsoring. Dat verklaarde de Groningse hoogleraar Gerrit Voerman tijdens de tweede zittingsdag van het proces-De Mos. 'Er is eigenlijk niets gereguleerd.'
De rechtbank had de hoogleraar als getuige-deskundige opgeroepen om meer helderheid te verschaffen over wat is toegestaan op het gebied van partijfinanciering. Bekend is dat Hart voor Den Haag geld kreeg van ondernemers. Een van de vragen die tijdens het proces centraal staat is of daar gunsten tegenover staan. En zo ja, of dat is verboden.
Voerman vertelde tijdens de zitting dat de Nederlandse overheid traditioneel gereserveerd staat ten opzichte van regels voor partijen. Dit omdat de partijen een schakel zijn tussen de samenleving en de staat en tegelijk die overheid ook moeten controleren.

Relatie inniger

Toch wordt de relatie tussen overheid en partijen vanaf de jaren zeventig wat inniger. Vanaf de jaren negentig krijgen ze ook subsidie en daar horen regels bij. Toch geldt dat niet voor lokale partijen. Die krijgen geen subsidie en het enige dat ze hoeven te maken is een 'giftenregelement'. Maar daarin mogen ze zelf opschrijven hoe ze omgaan met die giften.
Voerman, hoogleraar ontwikkeling en functioneren van het Nederlandse en Europese partijstelsel, vertelde ook dat landelijke politieke partijen van dit systeem profiteren. Die krijgen wel subsidie. Zij kunnen hiermee bijvoorbeeld opleidingen verzorgen. Daarvan kunnen ook de lokale afdelingen de vruchten plukken.

Meer openheid

Binnenkort wordt de wet waarschijnlijk veranderd. Daarna moet ook op lokaal niveau meer openheid worden gegeven over giften. Bedragen boven de 2000 euro moeten worden gemeld. Reden daarvoor is onder meer dat meer taken naar de lagere overheden gaan en dat er dus ook grotere risico's ontstaan op ondermijning.
Hoogleraar Gerrit Voerman
Hoogleraar Gerrit Voerman © ANP
Voerman toonde zich ook voorstander van de 'ombudspolitiek' van Hart voor Den Haag. De wijken in, naar burgers luisteren, voor hen opkomen. Dat doen andere partijen ook, zegt de hoogleraar. Maar hij benadrukte ook dat partijen niet zomaar een doorgeefluik moeten worden. De gemeenteraad moet uiteindelijk nog wel een beslissing nemen waarbij ook alle belangen worden afgewogen.

Verkiezingsprogramma aangepast

De hoogleraar noemde ook voorbeelden - 'uit journalistiek onderzoek' - van sponsoren of donateurs die invloed zouden hebben gekregen op de koers van partijen. Zo zou het CDA recent het verkiezingsprogramma hebben aangepast in het voordeel van ondernemers, nadat een miljonair een donatie van 1,2 miljoen euro aan die partij gaf.
Daarnaast is het ook landelijk niet ongebruikelijk dat partijen geld krijgen van leden, donateurs of bedrijven. Zo kregen ook Forum voor Democratie, VVD, D66 en Partij voor de Dieren volgens de hoogleraar 'forse' donaties. Bij D66 zou in het verleden via de businessclub zijn geprobeerd om invloed te krijgen op standpunten van die partij.

Ontransparant

Dat gebeurt ook lokaal. Zo kreeg de Haagse VVD een bijdrage van 30.000 euro voor de verkiezingscampagne van de Club van 100. Dat zijn mensen die duizend euro doneren. Maar niet bekend is wie dat zijn. 'Behoorlijk ontransparant', zegt Voerman. De rechter bevestigde dat vervolgens.
Tegelijk blijkt uit onderzoek uit België dat dat veel donaties niet per se garant staat voor veel stemmen. Voerman: 'Je kan succes niet kopen.' Dat komt door het politieke stelsel in ons land, waarbij er veel partijen zijn en er ook vaak coalities moeten worden gevormd. Wel pleitte Voerman voor een zo groot mogelijke openheid van partijen over hun financiën. 'Zodat de kiezer weet wat de inkomstenbron is van de partijen.'