Politiechef vertrekt: 'Na schietpartij in winkelcentrum Alphen is het nooit meer rustig geweest'

Het eerste incident wat Paul van Musscher meemaakt als chef is ook meteen het allergrootste. 'Een schietpartij in een winkelcentrum met zoveel slachtoffers, dat kenden we niet in Nederland. Echt bizar en ongelofelijk heftig. Ik was toen chef van een andere regio. Politie Haaglanden en Hollands Midden, waar Alphen onder viel, waren nog apart. Maar we hebben alles gedaan wat we konden om te helpen. ME ter beschikking gesteld, opsporingscapaciteit geleverd.'

'Het overlijden van Rishi was een buitengewoon trieste zaak', zegt Van Musscher. De ongewapende 17-jarige jongen wordt door de politie neergeschoten op station Hollands Spoor in Den Haag. 'Die agent is ontslagen van alle rechtsvervolging, maar de woede en het verdriet waren er niet minder om. Daar is een belangrijk zaadje geplant over hoe inwoners van Den Haag naar de politie en hun manier van optreden keken.'

De politiechef schetst de situatie in de stad in die tijd. 'We hadden elf criminele jeugdgroepen rond de Delftselaan met een schrikbarend veiligheidsbeeld. Het was evident dat stevig optreden nodig was met elf groepen op anderhalve vierkante kilometer. Het was ook de tijd dat de wet op de identificatieplicht werd ingevoerd en we jongeren konden controleren op hun identiteit. Dat deden we ook, we zetten er stevig op in.'

Door de komst van de Nationale Politie wordt Van Musscher chef van zowel politie Haaglanden als Hollands Midden. Beide voormalige Zuid-Hollandse politieregio's heten vanaf dan Eenheid Den Haag. Maar na een paar maanden wordt zijn aftreden al geëist. 'Er was ophef over een oud filmpje, uit de tijd dat ik in Gouda chef was. Dat was echt in elkaar geflanst en slim geknipt. Ik werd weggezet als racistisch. Hartstikke vervelend en dan moet je nog beginnen.'

Hij vervolgt: 'Het broeide, dat was duidelijk. En er zat ook wel een kern van waarheid in als het gaat om de kritiek op de identiteitscontroles, maar daar kom je later pas achter. We hebben hier een aantal voorbeelden gehad waar ik echt niet trots op ben. Wat ik daarvan echt geleerd heb: verandering begint bij jezelf.'

De grootste veiligheidsoperatie die hij ooit deed, was die van de NSS-top in Den Haag in maart 2014. 'Dat was wel een ding. Ik kan me al die bewonersbijeenkomsten nog herinneren samen met toenmalig burgemeester Jozias van Aartsen. De hele stad stond op zijn kop. Er gold een vliegverbod, een vaarverbod, alle wereldleiders waren er. Het was zeker een hoogtepunt, omdat het vlekkeloos is verlopen, zonder incidenten.'

Het dieptepunt is zonder twijfel de dood van Mitch Henriquez en de rellen die na de fatale arrestatie uitbraken in de Haagse Schilderswijk. 'Het is een heel bepalend incident geweest voor mijn tijd in de eenheid. Wat er broeide, kwam tot een climax. De woede was buitengewoon heftig, voor de politie, voor Van Aartsen, voor de stad, voor de wijk. Ik moest balanceren tussen: in hoeverre sta je achter je eigen mensen, in hoeverre vind je wat van het politieoptreden en kun je dat uitleggen aan de samenleving?'

Heeft hij in die tijd wel eens gedacht: ik stop ermee? 'Dat zit niet in mijn aard', vertelt de politiechef. 'Maar het hing aan een zijden draadje. Als we nog een dag langer rellen hadden gehad, was het politiek heel lastig geworden. Als chef kun je dan niet zeggen, ik ga vrolijk door.' Paul van Musscher blijft en wordt gedreven door de wil om het anders te gaan doen en de rust te herstellen.

Hij noemt de dood van Mitch een omslagpunt. 'We zijn destijds vrij fors met id-controles aan de gang gegaan en daar hebben de goeden onder de kwaden geleden. De roep vanuit de eigen organisatie was nog meer repressie, maar daar ben ik echt dwars tegenin gegaan. Ik wilde meer verbinden. Misschien in de ogen van veel politiemensen een contraire reactie, maar wel een waar ik in geloofde en die gemaakt heeft waar we nu staan.'

Er wordt vanaf dat moment een begin gemaakt met die verandering. 'Denk aan de culturele wasstraat, programma's voor fatsoenlijk politieoptreden, de aanpak van discriminatie. Dat is niet een knop die je omdraait en morgen is het anders. Je moet de zeepkist op, zelf uitleggen wat je wilt en waarom, leidinggevenden uitleggen wat de bedoeling is en dat is tot op de dag van vandaag een prioriteit. We willen een veilige werkplek bieden, we tolereren geen pesten of uitsluiting en we willen fatsoenlijk zijn in de buitenwereld. Als je dan kijkt hoe we de laatste tijd demonstraties doen, dan is de cirkel mooi rond. Wat zijn we professioneel geworden.'

Tijdens de jaarwisseling wordt agent Mario Prosperi aangereden. Hij overlijdt een paar dagen later in het ziekenhuis. 'Dat was een enorme klap, ook voor de Schilderswijk, waar hij werkzaam was.' Van Musscher omschrijft de Boskoper als 'een echte diender van de verbinding' en zeer geliefd in de wijk. 'Juist hij komt om het leven. Dat heeft iets gedaan aan beide kanten. Het heeft de politie en de wijk dichterbij elkaar gebracht. Hoe hij politiewerk bedreef, daar staan we nog steeds voor.'

Op Bevrijdingsdag steekt Malek F. drie willekeurige mensen neer in de buurt van de Haagse Hogeschool. 'Dat was heel spannend, want was dit een terroristische aanslag en zo ja, wat doe je dan met alle andere festiviteiten in het land?' De politie moet op dat moment een beslissing nemen op basis van een minimale hoeveelheid informatie. 'Op het moment dat je iemands identiteit kent en je kunt in de systemen kijken wat erachter zit, dan kun je een voorzichtige inschatting maken. Maar je weet het nooit 100 procent zeker.'

Van Musscher roemt de opschaling en hulpverlening na de steekpartij. 'De mensen van het arrestatieteam stonden in hun korte broek, die kwamen zo van de sportbaan. Daar werd nog een punt van gemaakt, Maar ik heb ze liever op tijd in een korte broek dan tien minuten later in volledig tenue. De respons was zeer snel, daar zijn we echt goed in.'

De vonkenregen op Scheveningen domineert 2019. 'Ik was zelf die oud en nieuw in dienst. De stapel was 48 meter hoog, er stonden tonnen met diesel in. Het sloeg helemaal nergens op. Qua veiligheid, maar ook het milieuaspect. Moet je kijken wat er de lucht in gaat. Wat je ervan leert is de ongebreideldheid, dat metertje meer, dat kan echt niet meer. De gemeente moet scherp begrenzen in de vergunningsvoorwaarden.'

De daaropvolgende jaarwisseling zijn er geen vreugdevuren op het strand. 'December was een hele heftige maand, er ontstond een soort normeloosheid in die wijk.' De politie treedt hard op. 'Hier paste alleen maar stevigheid', zegt Van Musscher stellig. 'Aanhoudingen, invallen, dat is dan wat het is.'

In de coronacrisis reageren mensen hun frustratie af op de politie. 'We werden als het gezicht van de overheid gezien. Er was een enorme toename in spontane demonstraties, bedreigingen, mensen die de regels aan hun laars lapten, een zorgelijke toename van maatschappelijk ongenoegen.' De politiechef noemt het een heftig jaar: 'Je mocht niks, je voelde de spanning in de samenleving.'

Bodegraven krijgt tijdens de coronacrisis te maken met ongefundeerde verhalen over vermeende satanische pedonetwerken en rituele kindermoorden. Tientallen complotdenkers komen naar begraafplaats Vredehof om bloemen op kindergraven te leggen. 'Dat was buitengewoon heftig voor de nabestaanden. Je ziet dat waar de AIVD voor waarschuwt, het anti-institutionele extremisme, dat dat niet alleen in Den Haag gebeurt, maar ook daarbuiten.'

Rivaliserende jeugdgroepen en geweld door minderjarigen baren de vertrekkende politiechef zorgen. 'We nemen het buitengewoon serieus. Eind vorig jaar een steekpartij bij een avondwinkel in de Haagse wijk Escamp, de schietincidenten, steekpartijen. Je moet samen optrekken, want het gaat om armoedebestrijding, zorg, ouders helpen. Zelf investeren we in virtuele wijkagenten, open source intelligence, het in de gaten houden van onder andere Telegramgroepen.'

'Den Haag is demonstratiestad nummer één. Toen ik begon waren er 1300 demonstraties per jaar, nu zijn dat er 2150. Ook de politie-inzet bij demonstraties is fors toegenomen.' De ene organisatie is de andere niet, legt hij uit. 'Met de boeren konden we de laatste keer goede afspraken maken, maar Extinction Rebellion (XR) wil nog steeds niet in gesprek. Ze doen een aankondiging online en dan mogen we het uitzoeken.'

Op 27 mei willen klimaatdemonstranten opnieuw de A12 blokkeren. Zou hard optreden dit keer een oplossing zijn? Van Musscher schudt zijn hoofd: 'Ze zijn heel vredelievend, je wil mensen die geweldloos zijn niet met een wapenstok verjagen. Anderzijds zijn ze vreedzaam naar ons, maar er worden wel vernielingen gepleegd en dingen beklad. Een snelweg is geen plek om te demonstreren, dus de rechtstaat wordt aan de laars gelapt.' Wat de politie dan gaat doen om een blokkade te voorkomen? 'We gaan weer iets creatiefs verzinnen', lacht hij.

'Als het regent in de wereld, dan druppelt het in Den Haag. Mensen uiten hier hun ongenoegen, dat zie ik niet minder worden', blikt de politiechef vooruit. 'Daarnaast heeft de politie nog steeds forse tekorten. Dat heeft impact, dat is absoluut een feit. Maar ook als we wel op sterkte zijn, is er te veel werk en moeten we keuzes maken.'

Pas in 2027 is het personeelstekort naar verwachting opgelost. 'Dat doet iets met mensen, ook in combinatie met al die demonstraties. Ik doe een appèl op Extinction Rebellion: ga ergens anders zitten waar je ook je punt kunt maken, zonder dat het zoveel capaciteit kost. Zolang er 600 of 700 politiemensen nodig zijn bij een demonstratie, kunnen ze hun werk in de wijk niet doen. Je betaalt een prijs als samenleving.'

Met een gerust hart draagt Paul van Musscher zijn eenheid over aan een opvolger. Wie dat wordt, is nog niet bekend. 'Het zijn pittige jaren geweest, maar ik kijk er met veel voldoening op terug. De eenheid staat er goed op, maar morgen kan het anders zijn. Dat heb ik een aantal keer zelf aan den lijve ondervonden. Er hoeft maar iets geks te gebeuren en daar gaan we weer.'