Hoe het OM in vier jaar corruptiezaak voor het eerst twijfels toont

De opmerkelijkste uitspraak van de officier van justitie in de Haagse corruptiezaak, is een van haar laatste. Op 9 februari sluit ze haar reactie op de verweren van de verdediging af met een spervuur aan citaten, die moeten aantonen dat Richard de Mos en Rachid Guernaoui als wethouder harder liepen voor hun donateurs, vanwege hun giften aan de partij.

In deze repliek passeren uitvoerig besproken appjes en mails opnieuw de revue, maar verschijnen ook nieuwe berichten ten tafel, over onbesproken onderwerpen zoals hotels bij Plein 1813 en de Scheveningseveer. In de reeks komt Guernaoui er ‘bekaaid’ vanaf, zegt de officier zelf. Maar, stelt zij: 'Dat laat zich mogelijk verklaren doordat zijn telefoon niét is getapt.' In de woorden van Guernaoui’s advocaat: 'Je bent de sjaak als je getapt wordt, maar je bent ook de sjaak als je niet wordt getapt.'

Sinds de rechter de acht verdachten in de Haagse corruptiezaak onlangs met een stellig vonnis vrijsprak, oogt het OM een stuk minder zeker. De aanklager tekent hoger beroep aan, maar vooralsnog alleen om tijd te kopen voor bestudering van de uitspraak. In een radio-interview zei topman Gerrit van der Burg zowel te luisteren naar de geluiden in de samenleving, als naar het '180 graden' iets anders te vinden dan de rechter. Het OM lijkt te twijfelen, en dat is voor het eerst.

Voorstanders van het onderzoek zullen de houding van het OM tot april omschrijven als doortastend, tegenstanders als radicaal. Vastberaden is een tussenweg. In ieder geval liet de aanklager het gas in vierenhalf jaar geen moment los. Integendeel: de aanklager leek het pedaal steeds verder in te duwen.

En de recherche begon al met grote stappen, in het najaar van 2018, na een tip over vergunningenverkoop via raadslid Nino Davituliani. Het verhaal is nooit bevestigd en de bron wordt nog steeds betwist, maar geeft op dat moment voldoende aanleiding om Davituliani te volgen. Als zij twee weken later haar partner Erdinç Akyol vraagt om aan te schuiven bij een gesprek over vergunningen, dat zij voert met de vermeende bron van het gerucht, gaat ook hij onder de tap.

Via Akyols veelbesproken gebluf aan de telefoon belandt de recherche al snel bij De Mos. Hij wordt pas gevolgd vanaf maart 2019, maar na een paar maanden is het OM blijkbaar zeker genoeg van haar zaak om over te gaan op een inval. Met alle gevolgen van dien: als de zaak op 1 oktober wereldkundig wordt, moeten De Mos en collega Rachid Guernaoui aftreden als wethouder. Hun partij Hart voor Den Haag wordt uit de coalitie gegooid.

De duizenden appjes, mails en financiële documenten die de recherche bij de instap in beslag neemt, brengen justitie niet op andere gedachten. Integendeel: waar in oktober nog zes personen worden verdacht van ambtelijke omkoping en (mede)schending van het ambtsgeheim, komen daar op een proces-verbaal van juli 2020 nog twee verdachten bij. Plus de veel gehekelde verdenking van deelname aan een criminele organisatie. Er is dan nog geen verdachte gehoord.

Wanneer die verhoren beginnen, vertrouwen de verdachten erop dat ze de aanklager op andere gedachten kunnen brengen, als zij vertellen dat al die opzienbarende appjes waren bedoeld met een knipoog en wat Haagse bluf. En dat de korte lijntjes en druk zetten op ambtenaren, inherent zijn aan De Mos z’n politieke stijl. Een robbertje vechten en wat koehandel horen daar nu eenmaal bij, vinden ze.

Maar het verlangde bericht over een sepot komt niet. In tegenstelling tot de dagvaarding, die de verdachten eerst oproept voor een voorbereidende zitting in oktober 2022. Daar denken aanwezigen voor het eerst twijfel te bespeuren bij de officier van justitie, als spreekt zij over 'sterke aanwijzingen' voor corruptie in plaats van 'sterk bewijs'.

Later zegt de officier dat zij deze woordkeuze beter vond passen bij een voorbereidende zitting. Uit de tenlastelegging die zij die dag voorleest, blijkt in ieder geval geen aarzeling: deze bevat dezelfde strafbare feiten als het proces-verbaal uit 2020. De hoop van verdachten om het OM in de verhoren te kunnen overtuigen, blijkt ijdel.

Hetzelfde proces herhaalt zich tijdens de inhoudelijke behandeling. Per dossier vertellen de verdachten, vaak vol emotie, in welk daglicht hun onderlinge communicatie moet worden aanschouwt. En bij iedere moeilijke vraag verklaren zij onschuldig te zijn. Achteraf voelt het alsof alleen de drie rechters te hebben geluisterd. Want zodra het OM begint aan het requisitoir, lijken de voorgaande vier lange dagen verdwenen.

Want in het betoog geeft de aanklager nog eens gas bij. Zo beschrijft de officier De Mos niet alleen als een politicus die over de schreef is gegaan met donaties. Via vlot aan elkaar gekoppelde gesprekscitaten brengt ze hem ook zijdelings in verband met drugscriminelen, oplichting en illegaal gokken. Om aan te tonen dat met zijn politiek ‘een voedingsbodem wordt geschapen voor de zware georganiseerde misdaad.’

Tijdens de laatste dagen van de behandeling schetsen advocaten nog maar eens de context bij alle berichten die de officier in het requisitoir heeft aangehaald. Eén gesprek blijkt zelfs verkeerd aan elkaar geplakt. 'Luister alstublieft', zegt raadsman Mark Teurlings van vastgoedbelegger Dennis Buis tegen het OM, als blijkt dat er weinig is gekeken naar een aangedragen omzetoverzicht waaruit blijkt dat zijn cliënt - in tegenstelling tot wat het OM ziet - nauwelijks financiële belangen had bij woningsplitsing.

Maar hoe vaak de ondernemers ook zeggen dat ze uit idealisme geld gaven aan een beginnende partij, en hoeveel generieke moties De Mos ook opsomt: de aanklager ziet donateurs die met giften uit waren op invloed, en politici die dit 'aan hun klompen' konden en moesten aanvoelen. Om dit punt kracht bij te zetten, eindigt de officier haar laatste woorden met eerdergenoemde citatenreeks. Met de uitspraak over Guernaoui als schep er bovenop.

Het OM hield dus tot op het laatst voet bij stuk. De aanklager lijkt een strengere juridische definitie van corruptie te hebben gehanteerd. En zelfs Richard de Mos gelooft dat er door het OM naar eer en geweten is gehandeld. Dat neemt echter niet weg dat het vonnis de boven beschreven houding van het OM 'eenzijdig' en 'rigide' noemt, met weinig oor voor de verhalen van verdachten. En dat is weer een andere interpretatie van vasthoudend.

Ook na deze week blijft het wachten hoe justitie op deze woorden gaat reageren. De Mos zei eerder dat hoe langer het besluit duurt, hoe meer hoop hij krijgt dat de wolken overwaaien. Anderen suggereren dat het OM het slechte nieuws over het instellen van een hoger beroep alleen wil uitsmeren. Met het uitstellen van een besluit handelt de aanklager in ieder geval rigide noch doortastend. En dat is voor het eerst. Zo biedt deze grote twijfel, buiten nog meer onzekerheid, de verdachten ook een klein lichtpuntje.