Theatervoorstelling Laagland: 'De inspraakavond is een goed uitgangspunt voor een comedy'

De voorstelling Laagland gaat over een internetmiljonair, die zijn leven wil beteren door het maken van een klimaat neutrale woning op het water in een gemeente in het Groene Hart. De plaatselijke wethouder gaat voorbij aan het feit dat op de beoogde locatie, een recreatiegebied, een vrijwillige reddingsbrigade is gevestigd. Met als gevolg dat de inspraakavond, waar alle partijen bij elkaar komen, totaal uit de hand loopt.

Het is niet de eerste keer dat Nathan Vecht een inspraakavond aangrijpt voor een toneelstuk. De vorige voorstelling ging het over het Rijksmuseum, dat ingrijpend werd verbouwd en waar maandenlang discussie werd gevoerd over het fietstunneltje, dat zou moeten sneuvelen. 'Dat vond ik zo'n fantastisch Nederlands gegeven, dat een paar fietsers daar een stokje voor steken. Natuurlijk gaat het over ons poldermodel, dat iedereen mag meepraten. Maar inmiddels leven we nu in een tijd dat dat poldermodel niet meer zo goed functioneert.'

Groningen en de Toeslagenaffaire zijn daar volgens Vecht goede voorbeelden van. 'Die inspraakavond verworden steeds vaker tot avonden waar de gemeente de burger het gevoel geeft dat ze mee mogen praten, maar eigenlijk is het meeste al beslist. Dat speelt ook in dit stuk een rol.'

Het is zes jaar geleden dat Vecht begon te schrijven aan 'Laagland', dus nog ver voor de opkomst van BBB en Caroline van der Plas en de kloof, zoals die tegenwoordig wordt genoemd, tussen de Randstad en het platteland. Maar daar gelooft hij zelf niet in. 'Ik geloof dat er binnen al die steden en gemeentes er mensen zijn die het niet goed met elkaar kunnen vinden. Dus ik vond het cliché om een stuk te maken waar stedelingen het platteland in trekken en met elkaar in de clinch raken.'

Laagland speelt zich daarom af in de Randstad, in het Groene Hart. Wel kiest hij voor een contrast tussen stedelingen, die een internationaal leven leiden en niet zijn gebonden aan hun geboortegrond en een kleine gemeenschap, waar de identiteit wel wordt bepaald door waar je vandaan komt, waar je heel lang woont en de mensen kent.

De inspraakavond staat volgens Vecht symbool voor een paar dingen. 'Ik weet niet of er veel landen zijn die dit soort dingen organiseren, dat de hele goegemeente mee mag praten. Dat kan ik me niet voorstellen. Dus het is heel erg Nederlands. Aan de andere kant stond het vroeger voor iets wat functioneerde. Nu minder. Het lukt de overheid steeds minder om zich te bekommeren om zijn burgers. En heel simpel, het is ook een heel erg goed uitgangspunt voor een comedy.'

Een belangrijke rol in het toneelstuk is weggelegd voor de taal. 'Alle partijen in dit stuk, de lokale bewoners, de nieuwkomers, de mensen die bij de overheid werken, ze spreken allemaal Nederlands, maar ze verstaan elkaar eigenlijk niet. Ze begrijpen elkaar niet. Dus ik vond het interessant om die taal te onderzoeken. Internetmiljonairs praten, met veel Engelse termen en hoog tempo, anders dan de vrijwilligers van de reddingsbrigade.'

'Maar als je naar de overheid kijkt, dan is er de laatste twintig, dertig jaar een taal ontstaan die besluiten, zo lijkt het, moedwillig onbegrijpelijk maken. Waardoor het erop lijkt dat de burger misleid wordt en dat er geen verantwoordelijkheid wordt genomen door degenen die de beslissingen nemen. Dat zie je gebeuren in Den Haag.'

Misdadig wil hij het niet noemen, maar er zit volgens hem wel iets kwaadaardigs in de misleidende taal van de overheid. 'In hoeverre is het inmiddels bewust dat de overheid een taal gebruikt waar het de burger niet mee helpt, maar laat zwemmen en waarbij het de eigen positie veilig stelt. Misdadig gaat te ver, maar je zou het wel kunnen hebben over bewuste misleiding. Dat is natuurlijk heel erg kwalijk, daar is het systeem niet voor bedacht. Dat we een aantal volksvertegenwoordigers erop uitsturen, die tijdens een vergadering voor ons dingen besluiten en vervolgens een taal bezigen die wij helemaal niet meer begrijpen.'

Dat de scenarioschrijver na 'Het Jaar van Fortuyn' opnieuw zijn pijlen richt op de politiek is geen toeval. 'Ik heb er tegelijkertijd aan gewerkt. Televisie heeft altijd een langere aanloopperiode. In die serie over de opkomst en ondergang van Fortuyn daar eindigen we toch met een liefdesverklaring aan de democratie. Het is ongetwijfeld ingewikkeld, het is nooit af, het is een tóestand, maar het is voorlopig wel het beste wat we hebben. En als je je ergens druk om maakt: het staat je vrij om er aan mee te doen. Dat zijn de laatste woorden van Mat Herben in die serie. En wat we in Laagland doen, is dat de overheid zich terugtrekt uit het publieke bestaan, de burgers aan hun lot overlaat. Dat is een wel belangrijke vraag in de voorstelling: als er zo weinig vertrouwen meer is in de instituties, de overheid neemt niet meer haar verantwoordelijkheid en de burgers nemen de overheid ook niet meer serieus, wat is de ultieme consequentie als de groepen tegenover elkaar komen te staan?'