Wat ging er mis rond bouw van cultuurcomplex Amare? Enquêtecommissie komt met uitkomsten
7 september, 18:00 • 5 minuten leestijd
DEN HAAG - Na maandenlang speurwerk presenteert de raadsenquêtecommissie die onderzoek doet naar de bouw van Amare vrijdag haar bevindingen. Het cultuurcomplex op het Haagse Spuiplein kwam onder grote politieke druk tot stand. Het leidde ertoe dat ambtenaren zich een slag in de rondte werkten, wethouders kosten achterhielden en er heftige ruzies ontstonden. Amare werd vele malen duurder dan vooraf was afgesproken.
Waarom deed de enquêtecommissie onderzoek?
De gemeenteraad wil dat de onderste steen boven komt in het meest politiek gevoelige bouwdossier van de afgelopen vijftien jaar. De Rekenkamer Den Haag concludeerde in 2020 al dat er veel fouten zijn gemaakt bij het verwezenlijken van Amare. Zo werd de gemeenteraad niet altijd volledig geïnformeerd en liepen de kosten op van 177 miljoen euro naar uiteindelijk 223 miljoen.
De uitkomsten van dit rekenkameronderzoek riepen bij de gemeenteraad zoveel vervolgvragen op dat de raad eind 2021 besloot om er een raadsenquête aan vast te plakken, de eerste ooit in Den Haag. Daarmee wil de raad lessen trekken voor toekomstige bouwprojecten.
De raadsenquêtecommissie Amare bestaat uit vijf raadsleden. Dat zijn Arjen Dubbelaar (voorzitter, Hart voor Den Haag), Rutger de Ridder (VVD), Fatima Faid (Haagse Stadspartij), Andrew van Esch (D66) en Isabel Bos (GroenLinks). De commissie is in mei 2022 gestart met het onderzoek en heeft meer dan 30.000 pagina’s aan dossiers doorgenomen en ruim 80 interviews afgenomen. De kosten van de enquête bedragen 1,6 miljoen euro. Dat is vier ton meer dan was begroot.
Verschil met een rekenkameronderzoek is onder andere dat een raadsenquête de mogelijkheid biedt om getuigen onder ede te verhoren. De commissie Amare heeft in februari daarom 25 bekende en minder bekende politici, ambtenaren en vertegenwoordigers van de culturele instellingen opgeroepen voor openbare verhoren.
Van de voormalige wethouders Boudewijn Revis (VVD), Joris Wijsmuller (Haagse Stadspartij) en Marnix Norder (PvdA) tot de (oud-) burgemeesters Jozias van Aartsen, Pauline Krikke en Jan van Zanen. De topmannen van bouwbedrijf VolkerWessels waren ook opgeroepen, maar lieten zonder opgaaf van reden verstek gaan en reageerden alleen schriftelijk.
Hoe konden de kosten oplopen?
Voor de bouw van Amare koos de gemeente voor een nieuwe manier van werken. Met de bouwer ging de gemeente een zogenoemde Design, Build and Maintain-constructie aan. Hierbij is de aannemer verantwoordelijk voor het ontwerpen, bouwen en onderhouden van het cultuurpaleis. Na het ondertekenen van zo'n DBM-contract zijn alle financiële risico's voor de aannemer en niet voor de gemeente. Zo konden de kosten binnen de perken blijven was het idee.
Maar volgens critici is deze constructie niet geschikt voor het bouwen van een cultuurcomplex. De opdrachtgever moet namelijk van tevoren alle eisen voor het ontwerp op papier zetten, tot de plaats waar de stopcontacten moeten komen en de breedte van deuren aan toe. De bouwer werkt dat uit tot een ontwerp en wijzigingen tijdens de bouw zijn dan niet meer mogelijk. Behalve als de opdrachtgever ervoor betaalt.
In de praktijk bleek dat de culturele instellingen niet voor deze constructie in de wieg waren gelegd. Zij hadden het gevoel dat ze als bouwdeskundigen moesten optreden, terwijl ze daar de kennis niet voor hadden, zo bleek tijdens de openbare verhoren. Bovendien speelde de tijdsdruk hen parten.
Gevolg was dat er gedurende de bouw verwarring en pittige discussies ontstonden tussen de instellingen en de bouwer over ontwerpaanpassingen en de vraag wie dat moest gaan betalen. Het leidde twee keer tot een bouwstop. Om deze ruzies af te kopen besloot het college van burgemeester en wethouders, dat in 2018 aantrad, om 30 miljoen euro extra uit te trekken voor Amare.
In het cultuurcomplex Amare zitten drie culturele instellingen: het Residentie Orkest, het Nederlands Dans Theater en het Koninklijk Conservatorium. Het is er gekomen omdat de Dr Anton Philipszaal en het Lucent Danstheater waren verouderd. Het Koninklijk Conservatorium is op uitdrukkelijk verzoek van de gemeente naar het Spuiplein verhuist, onder meer omdat de studenten voor levendigheid zouden zorgen rondom het nieuwe cultuurgebouw. In de zomer van 2017 startte de bouw van Amare en in september 2021 was de opening.
Daarnaast zijn kosten al vanaf het begin van het project te rooskleurig ingeschat en klonk tijdens de openbare verhoren regelmatig het woord 'wensdenken'. In de begroting werd er bijvoorbeeld rekening mee gehouden dat de instellingen zelf een paar miljoen aan sponsorinkomsten binnen zouden halen, terwijl niemand echt geloofde dat deze bedragen reëel waren. Het geld is er dan ook nooit gekomen.
Is het financiële lek nu gedicht?
Dat valt nog te bezien. De culturele instellingen gaven tijdens de openbare verhoren aan dat het cultuurpaleis het financieel moeilijk heeft, omdat de begroting is gebaseerd op oude uitgangspunten en kosten, bijvoorbeeld voor beveiliging en techniek. Deze blijken fors hoger te zijn dan gedacht.
Volgens de instellingen moeten er veel activiteiten worden geschrapt als er geen geld bij komt. Amare gaat dan terug naar de basis: alleen nog dansvoorstellingen en klassieke muziek van het Residentie Orkest, zo stelden zij. De ambitie om internationale gezelschappen te programmeren valt dan in het water.
Wethouder Saskia Bruines (D66) toonde zich tijdens haar verhoor gevoelig voor de vrees van de instellingen. 'Als je zo'n pand neerzet, moet je er alles aan doen om eruit te halen wat erin zit', zei Bruines.
Wie is verantwoordelijk?
Iedereen is verantwoordelijk en dus niemand. Dat zou zomaar kunnen blijken uit de onderzoeksresultaten.
Het onderzoek strekte zich uit over een groot aantal jaren. Van het prille begin in 2006 – toen Amare nog Spuiforum heette – tot de oplevering van het cultuurcomplex in 2021. Het onderzoek beslaat dus vier collegeperiodes met steeds wisselende wethouders van verschillende politieke kleuren, die verantwoordelijk waren of werden voor het cultuurpaleis.
Heel veel partijen in de Haagse gemeenteraad hebben daarom op enig moment verantwoordelijkheid gedragen voor de bouw of afbouw van het cultuurcomplex. Tegenstanders werden voorstanders doordat ze collegeverantwoordelijkheid gingen dragen in een coalitie die de bouw in gang zette of de bouw doorzette.
Bovendien zijn in de loop van de jaren op veel momenten en op verschillende plekken grote en kleine fouten gemaakt. In het college, de ambtelijke organisatie, bij de instellingen, in de gemeenteraad. Daardoor zijn er vele verantwoordelijken en is er niet één grote schuldige aan te wijzen. Uiteindelijk is het aan de gemeenteraad om een oordeel te vellen en politieke conclusies te trekken uit de uitkomsten van de raadsenquête.
