'Wanneer verdachten lachen om straf die ze krijgen, is er iets mis met het strafrecht'
5 november, 07:00 • 5 minuten leestijd
DEN HAAG - 'Wanneer verdachten tijdens de uitspraak in de rechtbank lachen om de straffen die ze opgelegd krijgen, weet je dat er iets mis is met het strafrecht.' Slachtofferadvocaat Sébas Diekstra reageert in niet mis te verstane woorden op het vonnis tegen de drie tieners die de dood van de Haagse snackbarhouder Wei Chen op hun geweten hebben. Hij wil dan ook aanpassingen aan het jeugdstrafrecht.
Diekstra staat de nabestaanden van Wei Chen bij. Een 15-jarig meisje dat de Chinese man de fatale steken gaf, kreeg één jaar jeugddetentie en jeugd-tbs opgelegd. Eén jaar is de maximale straf die een 15-jarige kan krijgen. Voor 16- en 17-jarigen is dat maximaal twee jaar.
'De pedagogische grondslag is leidend bij het jeugdstrafrecht en dat is goed. Maar wanneer je kijkt naar de vergelding voor wat er is gebeurd en de preventie, gaat het hier wel mis', vindt Diekstra. 'Zeker als je ziet dat, zoals de rechtbank ook al constateerde, er nauwelijks berouw is getoond en er door verdachten gelachen wordt om de straffen.'
'Waarom anders vaak de maximumstraf?'
Diekstra wil dat rechters meer vrijheid krijgen bij het opleggen van straffen aan minderjarige verdachten die zware misdaden plegen. Dat rechters bij moord door minderjarigen nu heel vaak de maximumstraf opleggen, zegt volgens de advocaat ook wel wat.
'Dat lijkt een signaal dat ze beperkt worden in wat ze rechtvaardig vinden, ze hebben dan blijkbaar onvoldoende wettelijke mogelijkheden. Want waarom dan vaak de maximum straf? Je ziet dat rechters nu jeugd-tbs (dat duurt maximaal zeven jaar, red.) gebruiken om minderjarige daders van zware delicten langer van straat te houden. Rechters zeggen dat tijdens zittingen regelmatig ook met zoveel woorden.'
Maartje Berger, jurist bij Defence for Children, is geen voorstander van het langer opsluiten van kinderen. 'De maatschappij heeft een bepaald beeld bij de aanpak van crimineel gedrag: er moet worden gestraft. Voor kinderen geldt het VN Kinderrechtenverdrag dat voorschrijft dat bij het opleggen van straf rekening wordt gehouden met leeftijd, deze gericht is op herintegratie en dat opsluiten van kinderen een uiterste maatregel is.'
Volgens Berger moet je ook naar de achtergrond kijken. 'Vergeten wordt dat de kinderen vaak zelf het één en ander hebben meegemaakt, waardoor ze crimineel gedrag vertonen. Je moet ze helpen en behandelen en alleen als het niet anders kan, zo kort mogelijk opsluiten. Je ziet dat lang opsluiten in de meeste gevallen averechts werkt. Jongeren kunnen zelfs meer beschadigd raken tijdens jeugddetentie.'
Hogere straffen
Uit een eerder onderzoek naar de strafmaat in het jeugdstrafrecht onder de rechterlijke macht en het Openbaar Ministerie blijkt er een verschillende behoefte te bestaan. Van de respondenten van het Openbaar Ministerie geeft 55 procent aan hogere straffen te willen voor 16- en 17-jarigen.
Onder respondenten van de rechtspraak is dat 27 procent. Het onderzoek is in augustus 2022 aan de Tweede Kamer aangeboden.
In tegenstelling tot het gevoel dat in de maatschappij heerst over een sterk toenemende jeugdcriminaliteit, blijkt uit gegevens dat in 2019 voor het eerst sinds 2010 een lichte stijging te zien was in het aantal jeugdige verdachten ten opzichte van het jaar ervoor. In 2020 en 2021 neemt dit aantal vermoedelijk onder invloed van de coronamaatregelen weer verder af om in 2022 juist weer toe te nemen. Het aantal verdachten van (vuur)wapenmisdrijven nam zowel onder minderjarigen als jongvolwassenen licht toe in 2019 en is vervolgens stabiel tot en met 2022.
De grotere vrijheid die Diekstra voor rechters wil, hoeft wat hem betreft niet alleen in het opleggen van langere gevangenisstraffen te zitten.
'Het verhogen van de maximale detentieduur zou wel gepaard moeten gaan met meer mogelijkheden voor jongeren om zich goed voor te bereiden op terugkeer in de samenleving. Daarom zouden we op zoek moeten naar meer variabelen, zoals verschillende soorten detentievoorzieningen.'
Samenleving zo lang als nodig beschermen
'Wanneer een minderjarige een gevaar vormt voor de samenleving moet een passend kader kunnen worden toegepast, zonder aan de maxima van 12 en 24 maanden jeugddetentie vast te zitten', stelt Diekstra.
'De samenleving moet beschermd blijven zolang als dat redelijkerwijs noodzakelijk blijkt. Eén van de drie verdachten van de moord op Wei Chen bijvoorbeeld, was nu voor de derde keer betrokken bij een steekincident. Er is van alles en nog wat geprobeerd om haar te helpen, maar het lukte niet en ze liep dus gewoon vrij rond op straat. Dat klopt niet.'
Berger deelt die visie van Diekstra en wijst erop dat een gespecialiseerde aanpak en behandeling van kinderen die zware delicten plegen nodig is, met goede nazorg wanneer ze terugkeren in de maatschappij. 'Maar wel binnen de kaders van het jeugdstrafrecht.'
Zo is er pas een alternatief ontwikkeld: een kleinschalige voorziening met weinig beveiliging waar jongeren die hebben vastgezeten of in de eindfase van hun jeugd-tbs zitten, geplaatst kunnen worden. Daar kunnen ze rustig wennen aan de maatschappij.
Dingen behouden wanneer het misgaat
Maar in de praktijk komen daar volgens Berger nog te weinig jongeren terecht. 'Er worden door justitie erg hoge eisen gesteld voor een jongere daar terecht kan. Het is belangrijk dat de goede dingen behouden kunnen blijven wanneer er zaken misgaan in het leven van een kind.'
Denk daarbij aan een baantje of de sportclub. 'Wanneer ze in een jeugdgevangenis zitten, valt dat allemaal weg. Een kleinere voorziening biedt meer maatwerk en begeleiding en sluit beter aan bij terugkeer in de maatschappij.'
Jeugd berechten via strafrecht volwassenen
Minderjarige verdachten van zestien of zeventien jaar oud kunnen onder sommige omstandigheden via het strafrecht voor volwassenen worden berecht, waardoor er een langere gevangenisstraf kan worden opgelegd.
Gevolg is dan wel dat een jongere in een gevangenis voor volwassenen terecht komt en het aspect van de heropvoeding verloren gaan. Volgens Diekstra blijkt de juridische drempel voor rechters om een minderjarige als meerderjarige te berechten mede daarom te hoog.
Twee jaar of levenslang
'Dat een 17-jarige die een moord pleegt maximaal twee jaar krijgen, terwijl iemand die op of na zijn 18e verjaardag hetzelfde doet levenslang kan krijgen, is lastig uit te leggen. Zeker omdat de biologische leeftijd niet synchroon loopt met de psychologische leeftijd.'
Diekstra benadrukt dat het systeem nu te strak is en pleit voor een systeem waarin rechters de middelen en ruimte hebben voor meer maatwerk en daardoor 'écht recht kunnen spreken'.
